Interview: Daniel Silva (2023)

• 19 november 2023
• Interview
• Marinus van de Velde

Interview: Daniel Silva (2023)

Een gesprek met Daniel Silva naar aanleiding van zijn nieuwe Gabriel Allon-thriller De verzamelaar. 

De verzamelaar is het drieëntwintigste deel in je succesvolle #1 New York Times bestseller-serie met de legendarische spion en kunstrestaurateur Gabriel Allon. Een recensent schreef dat Gabriel "vaardigheden heeft waar James Bond van zou huilen," en een ander zei dat jij een van "de grootste spionageromanschrijvers bent die het genre ooit heeft gekend." Wat verklaart het succes van je langdurige en succesvolle samenwerking met Gabriel Allon?

Ik denk dat Gabriel's essentiële aantrekkingskracht ligt in de twee zeer verschillende kanten van zijn karakter. Hij is niet alleen een briljante inlichtingenagent, maar ook een van 's werelds beste kunstrestaurateurs. Die unieke combinatie van eigenschappen stelt me in staat om mijn verhalen op een manier te schrijven die anders is dan de meeste spionageromans. Ik probeer de conventies van het genre zoveel mogelijk te vermijden. Ja, The Collector is een spionageroman vol internationale intriges die te maken heeft met wellicht het meest dringende en gevaarlijke probleem van onze tijd. Maar het begint wanneer Gabriel op zoek gaat naar het meest waardevolle vermiste schilderij ter wereld.

De verzamelaar is ook ongelooflijk grappig op momenten. Is dat opzettelijk van jouw kant?

Gewoonlijk vindt humor op een natuurlijke manier zijn weg naar de scènes. Gabriel is aanzienlijk veranderd naarmate hij ouder is geworden en vrede heeft gesloten met zijn verschrikkelijke verleden. Hij heeft een heerlijk relativerend gevoel voor humor dat zich vaak laat zien wanneer de lezer het het minst verwacht. Er waren momenten tijdens het redigeren, toen mijn vrouw en ik het boek hardop lazen, dat we allebei buiten werking werden gesteld door het lachen.

Nu hij met pensioen is als het hoofd van de Israëlische inlichtingendienst, woont Gabriel voltijds in Venetië en werkt hij als kunstrestaurateur. Hoe heeft dat de serie veranderd?

Om alle voor de hand liggende redenen - namelijk het eten, het landschap en de kunst - is Venetië een spectaculaire setting voor een serie. Als ik eerlijk mag zijn, ben ik behoorlijk jaloers op mijn personage. Gabriel en zijn gezin hebben hun intrek genomen in een prachtig paleis met uitzicht op het Canal Grande. Sterker nog, het uitzicht vanaf zijn loggia lijkt op de afbeelding op de omslag van De verzamelaar. 

Zoals je je kunt voorstellen, geniet hij enorm van zijn leven daar. Hij leeft onder zijn echte naam maar houdt zich low profile. Als je hem tegen het lijf zou lopen in een wijnbar of op het San Marcoplein, zou je nooit vermoeden dat hij ooit de directeur-generaal was van de Israëlische geheime inlichtingendienst - of dat hij persoonlijk tientallen mannen heeft gedood ter verdediging van zijn land en zijn volk. In plaats daarvan zou je denken dat hij een nogal knappe, welbespraakte Italiaanse heer van een zekere leeftijd is met opmerkelijk groene ogen en karakteristiek grijs haar bij zijn slapen.

Je spreekt over Gabriel Allon alsof hij een echt persoon is.

Gabriel lijkt inderdaad op dit punt als een echt persoon voor mij, net als alle belangrijke terugkerende personages in de Allon-serie. Ik breng meer tijd door in hun wereld dan in deze. Wanneer mijn werk goed gaat, voelt het alsof ik gewoon opschrijf wat ik observeer en opvang.

Een van die terugkerende personages is Generaal Cesare Ferrari, de innemende maar manipulatieve commandant van de Italiaanse Kunstbrigade. Aan het begin van De verzamelaar overtuigt hij Gabriel om een verrassende ontdekking te onderzoeken die de Italiaanse politie heeft gedaan in de villa aan de Amalfikust van een vermoorde Zuid-Afrikaanse reder en kunstverzamelaar genaamd Lukas van Damme.

Die ontdekking is een geheime kluisruimte met een leeg frame en een spieraam met dezelfde afmetingen als The Concert van Johannes Vermeer, een van de dertien gestolen kunstwerken uit het Isabella Stewart Gardner Museum in Boston in maart 1990 - de grootste kunstroof in de geschiedenis. Nadat is vastgesteld dat Van Damme inderdaad in het bezit was van de Vermeer, probeert Gabriel snel het iconische schilderij op te sporen voordat het spoor opnieuw koud wordt.

Zijn zoektocht brengt hem naar een afgelegen dorp aan de noordkust van Denemarken, waar hij een van de meest intrigerende personages ontmoet die je ooit hebt gecreëerd. Vertel ons over Ingrid Johansen.

Ingrid is een freelance IT- en cybersecurityprofessional die in een prachtig huis woont met uitzicht op de Noordzee. Ze is ook een vrij bekwame computerhacker en meesterdief. Over het algemeen houdt ze zich bezig met sieraden en contant geld, of af en toe een zeldzaam boek. Maar toen een bekende haar tien miljoen euro bood om de Vermeer te stelen, accepteerde ze de opdracht onverstandig, zonder te beseffen dat ze slechts een pion was in een veel groter complot, een complot dat haar wel eens het leven zou kunnen kosten.

Ingrid is ook gevaarlijk aantrekkelijk, duivels grappig en niet slecht met een pistool of een biljartkeu. Is er een kans dat we haar in toekomstige boeken zullen zien?

Ik kan me niet voorstellen dat we dat niet zullen doen. Ik wist vanaf het moment dat ik begon te schrijven over Ingrid dat ze heel bijzonder was. Ze is zo'n personage dat gewoon van de pagina afspat.

Net als veel van je romans is De verzamelaar een naadloze mix van feit en fictie, te beginnen met het schilderij dat centraal staat in het complot. Wat bracht je ertoe om te schrijven over de kunstroof in het Gardner Museum en de vermiste Vermeer?

Fascinatie, vermoed ik, maar vooral ook boosheid. Dit jaar organiseert het Rijksmuseum in Amsterdam de grootste tentoonstelling van het werk van Vermeer ooit. Maar het omvat The Concert niet, omdat twee dieven het hebben gestolen uit het Gardner Museum tijdens de vroege ochtenduren van 18 maart 1990, en het schilderij is sindsdien niet meer gezien. Net als Rembrandt's Een dame en een heer in het zwart of De storm op het Meer van Galilea, of Édouard Manet's Chez Tortoni. De twee dieven, en het grotere criminele netwerk dat ongetwijfeld achter hen stond, deden meer dan alleen een paar schilderijen stelen. Ze beroofden opeenvolgende generaties van de mogelijkheid om de werken in levenden lijve te zien, hun schoonheid te ervaren, hun emotie en kracht te voelen. Geld en juwelen kunnen worden vervangen, maar The Concert van Johannes Vermeer maakt deel uit van de westerse canon, een heilig object.

Wat is de kans dat de schilderijen en andere kunstwerken ooit weer boven water komen?

Ik vrees dat ze met elk voorbijgaand jaar steeds kleiner worden. Het baart me grote zorgen dat een beloning van $10 miljoen zonder vragen te stellen, een ongekend bedrag, er niet in geslaagd is om de dieven of de persoon die nu de schilderijen controleert over te halen om ze terug te geven. Anthony Amore, de directeur beveiliging van het Gardner Museum, gelooft dat de gestolen werken waarschijnlijk binnen een straal van zestig mijl van Boston zijn. Maar The Collector onderzoekt de theorie die is ontwikkeld door de legendarische kunstdetective Charles Hill dat de buit vanuit Boston terechtkwam bij een criminele bende in Ierland.

In jouw fictieve versie van de gebeurtenissen belandde The Concert in handen van een gewetenloze verzamelaar. Maar bestaan zulke mensen echt?

Veel experts zeggen dat er niet zoiets bestaat als de rijke verzamelaar die illegaal verwerft wat hij niet legitiem kan kopen, dat hij een fantasie is van vruchtbare verbeeldingen. Ze hebben zelfs een naam voor hem. Ze noemen hem Dr. No, de titelkarakter van de spionagethriller van Ian Fleming met de Britse geheimagent James Bond. Ik denk dat dat grotendeels waar is. Maar er is ook een bloeiende zwarte markt voor gestolen en geroofde kunstvoorwerpen, en een groeiend aantal wereldwijde superrijken die hun rijkdom op onrechtmatige wijze hebben verworven. Daarom weiger ik de mogelijkheid uit te sluiten dat The Concert van Johannes Vermeer van eigenaar is veranderd voor een groot geldbedrag. Maar het is ook mogelijk dat de schilderijen van het Gardner Museum wegrotten in een kelder in Zuid-Boston - of zelfs dat ze zijn vernietigd of verloren zijn gegaan.

Je schrijft in De verzamelaar dat criminele netwerken heel goed zijn in het stelen van kunst, maar geen idee hebben hoe ze het op de markt moeten brengen. Als gevolg daarvan worden gestolen schilderijen gebruikt als onderwereldgeld, dat ze van bende naar bende verplaatsen, meestal als onderpand, soms als eerbetoon en trofeeën.

Helaas is dat inderdaad het geval. Kunst is heel draagbaar en gemakkelijk te smokkelen. Zodra het in de bloedbaan van de criminele onderwereld komt, kan het jarenlang circuleren voordat iemand eindelijk besluit om er geld aan te verdienen door het te verkopen of terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaar voor een beloning.

In De verzamelaar wisselt de Vermeer van eigenaar als onderdeel van een zeer grote en gevaarlijke illegale transactie, een die betrokken is bij een onvoltooide kernwapen gebouwd door de blanke minderheidsregering van Zuid-Afrika tijdens de stervensdagen van apartheid.

Het nucleaire wapenprogramma van Zuid-Afrika behoorde tot de meest geheime ooit ondernomen, en eind jaren tachtig hadden ze zes bommen van het type kanon. Een zevende was in aanbouw in 1989 toen Zuid-Afrika vrijwillig instemde met het opgeven van zijn kernwapens - deels omdat het geplaagde blanke minderheidsregime geen nucleair arsenaal wilde achterlaten in handen van een opvolgende door zwarten geleide regering. De wapens werden ontmanteld onder internationaal toezicht, maar de door splijting vrijkomende materiaal bleef in handen van de Zuid-Afrikaanse meerderheidspolitie, die nu de controle heeft over bijna vijfhonderd pond hoogverrijkt uranium. Het splijtstofmateriaal, dat is gesmolten en tot blokken is gegoten, wordt opgeslagen in een voormalige zilveren kluis in het Pelindaba Nuclear Research Center, waar het een uiterst uitnodigend doelwit blijft voor dieven en terroristen.

Wat zou er kunnen gebeuren als een slecht persoon erin slaagt om het in handen te krijgen?

Nucleaire experts zeggen dat het tegen elkaar slaan van twee stukken materiaal met hoge snelheid waarschijnlijk resulteert in een aanzienlijke nucleaire explosie. Daarom wordt het hoogverrijkte uranium van Zuid-Afrika beschouwd als een van de gevaarlijkste en kwetsbaarste splijtstofmaterialen ter wereld. De regering-Obama heeft veel tijd en moeite gestoken in het proberen te overtuigen van de Zuid-Afrikaanse meerderheidspolitie om het materiaal op te geven. Helaas, zonder succes.

Gabriel Allon ontdekt dat er twee onvoltooide Zuid-Afrikaanse bommen waren en dat de explosieve kern van het eerder onbekende wapen in handen is gekomen van de Russen. Het zal je niet verbazen dat hun plannen niet heel eerzaam zijn.

"Eigenlijk zijn ze van plan het explosieve materiaal te gebruiken voor een nep-nucleair incident dat ze zullen toeschrijven aan de Oekraïners. Dit zou de Kremlin vervolgens een voorwendsel geven, hoe dun ook, om hun eigen arsenaal aan tactische wapens te gebruiken om deze rampzalige oorlog snel en beslissend te beëindigen.

Waarom zou een land met zesduizend nucleaire wapens een wapen op de zwarte markt moeten verwerven?

Omdat we de mogelijkheid bezitten om door het testen van de straling gegenereerd door een nucleaire explosie, de bron van het splijtstofmateriaal te identificeren. Voor de nep-aanval zou het hoogverrijkte uranium niet afkomstig kunnen zijn van Ruslands bestaande nucleaire voorraad.

Gezien het nieuws van de laatste tijd klinkt jouw plot helaas maar al te geloofwaardig.

Verschillende mensen op wie ik vertrouwde voor technisch en strategisch advies waren zo bezorgd over de mogelijkheid van een Russische nucleaire aanval in Oekraïne dat ze dachten dat mijn boek verouderd zou kunnen zijn tegen de tijd dat het werd gepubliceerd.

Wat is naar jouw mening de kans dat Rusland nucleaire wapens zal gebruiken in Oekraïne?

Groter dan nul.

Kun je dat toelichten?

In de herfst van 2022 raakten Amerikaanse functionarissen bezorgd dat Vladimir Putin en zijn militaire adviseurs op zoek waren naar een voorwendsel om nucleaire wapens te gebruiken in Oekraïne - zo bezorgd zelfs dat president Biden de buitengewone stap nam om Putin publiekelijk te waarschuwen dat hij een 'ongelooflijk ernstige fout' zou maken als hij dat zou doen. De meeste diplomaten, inlichtingenfunctionarissen en militaire analisten beweren dat de dreiging is afgenomen, maar de mening is verre van universeel. Een voormalig hoge Amerikaanse inlichtingenfunctionaris vertelde me dat de kans op een Russische nucleaire aanval in Oekraïne ergens tussen de "25 en 40 procent" ligt. Het dreigingsniveau zou aanzienlijk toenemen als Putin geconfronteerd werd met een catastrofale militaire nederlaag die zou kunnen leiden tot zijn verwijdering uit de macht en het verlies van zijn onrechtmatig verkregen miljarden.

Op typische Daniel Silva wijze, wat begint als een zoektocht van Gabriel om de vermiste Vermeer te vinden, verandert al snel in een wanhopige race tegen de klok om een aanval te stoppen die een nucleair conflict tussen Rusland en het Westen zou kunnen ontketenen. En veel van de actie speelt zich af in een vergulde buitenwijk van Moskou genaamd Rublyovka.

Het ligt ten westen van Moskou, een paar kilometer buiten de M25 ringweg. Het is een understatement om het als exclusief te beschrijven. Rublyovka is een van de duurste plaatsen ter wereld om te wonen. Het is ook buitengewoon beveiligd. Ik kan uit ervaring zeggen dat buitenstaanders niet bijzonder welkom zijn. Veel van de bewoners zijn schatrijke oligarchen en Kremlin-elite. Ze wonen in protserige landhuizen in ommuurde ontwikkelingen, bewaakt door de politie en hun eigen privébeveiligingsteams. Rublyovka is werkelijk een monument voor de kleptocratie die Vladimir Putin creëerde na aan de macht te komen in Rusland in 1999.

De Verzamelaar bevat de volgende observatie van de Kremlin's onderdrukking van interne dissidentie: 'Nergens was er enig teken van oppositie, want zelfs milde oppositie, een shirt, een handgebaar, werd niet langer getolereerd. De Russische president had onlangs verwezen naar anti-oorlogsactivisten als uitschot en insecten. Het was nogal tam in vergelijking met de standaard Twee Minuten Haat die elke avond op door de staat gerunde televisie verscheen.'

Ik denk dat het eerlijk is om te zeggen dat politieke onderdrukking binnen Rusland een niveau heeft bereikt dat sinds de dagen van Stalin niet meer is gezien. Uiteraard is er niets in de buurt van Stalins moorddadige Grote Zuivering, maar dissidentie van welke aard dan ook wordt niet langer getolereerd, en oppositie tegen de oorlog in Oekraïne is een misdaad. Misschien nog het meest verontrustend is dat Russen opnieuw hun vrienden en buren bespioneren en verdacht gedrag melden aan de FSB, de opvolger van de KGB. En waarom zouden ze dat niet doen? Het Russische volk consumeert elke avond een gestage stroom van leugens en patriottische hysterie wanneer ze hun televisies aanzetten. Voor Vladimir Putin is dit een kwestie van overleven. Waar hij het meest bang voor is, is een zogenaamde kleurenrevolutie - zoals de Oranje Revolutie die uitbrak in Oekraïne in 2004 of de opstand in Libië die Muammar Gadhafi ten val bracht. Putin keek obsessief naar de video van Gadhafi's moord. Hij vreest dat hetzelfde hem ooit zou kunnen overkomen.

Gabriel krijgt toegang tot de binnenste kring van de Russische president, en de buitenwijk van de miljardairs in Rublyovka, met behulp van een Europese energie-executive. Vertel ons over Magnus Larsen.

Magnus Larsen is de charismatische, zeer gerespecteerde CEO van een Deens olie- en gasbedrijf genaamd DanskOil. Tijdens het onderhandelen over een gezamenlijk venture met Rusland in Moskou in 2003 werd hij gecompromitteerd door de FSB en fungeert hij sindsdien als een Russische asset. Gabriel biedt Magnus een kans om zich te rehabiliteren, en de CEO neemt deze kans graag aan.

Kompromat, het Russische woord voor compromitterend materiaal, speelt een essentiële rol in De Verzamelaar. Je schrijft dat Rusland een kompromat-staat is, dat niemand verbonden met het Kremlin en de innerlijke cirkel schone handen heeft, dat iedereen gecompromitteerd is.

Het is onmogelijk om succesvol te zijn in Rusland zonder vuile handen te maken. Zo werkt het systeem. Het is een gangsterstaat geleid door de baas der bazen, Vladimir Putin.

Kunnen we een beetje praten over jouw schrijfproces?

Het woord 'proces' impliceert iets ordelijks en systematisch. Het enige wat procedureel is aan mijn werk, is dat zodra ik aan een boek begin, ik elke dag schrijf, zeven dagen per week, tot het af is.

Is het waar dat je je boeken niet van tevoren uitstippelt voordat je begint met schrijven?

Ik heb het maar één keer geprobeerd, en het eindproduct leek helemaal niet op de oorspronkelijke opzet. Ik vind het veel makkelijker om gewoon het verhaal en de personages in mijn hoofd mee te dragen. Ook al maak ik geen geschreven opzet, ik heb een vrij goed idee van waar ik naartoe ga en hoe ik daar wil komen. Meestal maak ik aanpassingen terwijl ik doorga, een beetje zoals een kunstenaar die een laag van verf aanbrengt en een deel van het doek opnieuw bewerkt.

Is het waar dat je je boeken met potlood op gele juridische blokken schrijft?

Helaas wel. Ik dacht vroeger dat het vreemd was, maar ik heb ontdekt dat veel schrijvers het nog steeds doen, inclusief Nelson DeMille. Ik houd van de stilte en het tempo van schrijven met de hand, en ik hoef zelden revisies te maken. Vaak kan ik een van mijn oude juridische blokken oppakken - ja, ik bewaar ze allemaal - en pagina's en pagina's afgewerkt materiaal vinden zonder correcties.

Ik hoor dat je kieskeurig bent over je potloden.

Je weet nog niet de helft ervan. Mijn favoriete potlood is de Mirado Black Warrior van Paper Mate. Ik gebruik nummer twee. Ik ben ook dol op de Dixon Ticonderoga. Die rolt niet van mijn bureau.

En je juridische blok?

De Signa van Staples. Het papier is heel glad. Het slijt mijn potloden niet zo snel af.

Ik neem aan dat je je boeken niet op die manier inlevert.

Nee, ik ben niet helemaal gek. Ze worden in Microsoft Word getypt, één hoofdstuk per bestand. Mijn vrouw is mijn primaire redacteur, en ik maak gebruik van twee van mijn oudste vrienden als proeflezers. We zijn allemaal behoorlijk maniakaal als het gaat om typografische fouten. Als er een in het boek terechtkomt, schaam ik me altijd.

Volgens de New York Times heb je moeite met lawaai.

Het is niet iets waar ik trots op ben, maar het is waar. Toen ik journalist was, kon ik schrijven onder de meest extreme omstandigheden. Maar fictie is anders. Ik heb absolute stilte nodig om mijn werk te kunnen doen. Een blaffende hond of een bladblazer kan echt mijn dag verpesten. En ja, ik was en vouw de was van mijn vrouw terwijl ik aan het werk ben. Ze heeft al zesentwintig romans met mij doorstaan. Het is het minste wat ik kan doen.