De nietige miljoenen

• 19 mei 2021
• Marinus van de Velde

De nietige miljoenen

Hoe oude ansichtkaarten veranderen in een klein literair kunststukje

Jess Walter, een succesvol schrijver uit het Amerikaanse Spokane (Washington), stuurt zijn hoofdpersonages normaal naar verre oorden als New York, Hollywood of zelfs Italië. Voor zijn nieuwe roman De nietige miljoenen werd Jess Walter geïnspireerd door oude postkaarten. De postkaarten gaven hem een inkijkje in de geschiedenis van zijn eigen woonplaats: Spokane. Deze stad in het noordwesten van de Verenigde Staten is groot geworden door de mijnbouw. Gefascineerd door deze postkaarten ging Jess Walter op onderzoek uit. Hij wilde weten wat zich aan het begin van de 20e eeuw heeft afgespeeld op de straten die hij dagelijks beloopt en achter de gevels die Spokane haar uitstraling geven. Biedt de geschiedenis van dit mijnbouwstadje voldoende ingrediënten voor een boeiende roman?

“Tweehonderdvijftig kroegen in Spokane en de vorige nacht waren ze allemaal even bruisend geweest, als pannen water die bijna aan de kook kwamen, overal op straat agenten op zoek naar dronkenlappen die ze te grazen konden nemen, de rosse buurt afgeladen vol aan het einde van de oogst, met de houtkapperskampen gesloten en met de aangekondigde bijeenkomst van de vakbond, de hele stad zinderend als een door de wind aangewakkerd vuur.”

Nadat de broers Ryan (Rye) en Gregory (Gig) Dolan hun ouders, broer en zus zijn verloren leven zij een zwervend bestaan. Zij liften mee op goederentreinen van stad naar stad, op zoek naar een baan die voldoende geld oplevert voor eten en drinken, en met veel geluk een gammel dak boven hun hoofden. Zo komen zij ook uit in Spokane, een relatief jonge stad die explosief is gegroeid door het succes van de mijnbouw. Spokane wordt overspoeld door zwervers, landlopers en hobo’s. Zij slapen in oude schuurtjes en schimmige hotels, of zelfs onder bruggen en in verlaten parken. Dagelijks staan zij in lange rijen bij corrupte koppelbazen op zoek naar een dag werk waarvoor zij nauwelijks betaald krijgen. De mijnbazen en landeigenaren wrijven hierbij in hun handen en de kloof tussen arm en rijk wordt alsmaar groter.

Gig, de oudere van de twee, streeft naar een betere wereld waarin mensen gelijk behandeld worden. In Spokane sluit Gig zich aan bij de Industrial Workers of the World, de vakbond die opkomt voor een eerlijk loon en een fatsoenlijke behandeling van de arbeiders. Rye is daarentegen vooral op zoek naar een stabiele situatie, een vaste baan en een huis voor hem en zijn broer. Ondanks dat Rye liever wegblijft bij de protesten van de vakbond heeft hij een oogje op Elizabeth Gurley Flynn, een prominente activiste van de Industrial Workers of the World.

Wanneer een protest van de Industrial Workers of the World uit de hand loopt worden alle protestanten, waaronder de broers, opgepakt, mishandeld en gevangen gezet. Nadat Elizabeth de minderjarige Rye weet vrij te krijgen reizen zij het land door om activisten en donateurs te werven voor de Industrial Workers of the World. Met Rye als voorbeeld wil zij de rijke mijnbazen en corrupte wetsdienaren van Spokane in een kwaad daglicht zetten, maar dit zal geen eenvoudige strijd te zijn.

“Spokane werkte me op mijn zenuwen. Een echte bloedblaar van een stad. Pafferige miljonairs en stinkende hobo’s, en niets ertussenin – Spokane is een gouden koets die langs boerenkinkels rijdt die baden in dezelfde rivier waar ze in schijten.”

Het Spokane aan het begin van de 20e eeuw wordt bevolkt door enkele rijke mijnbazen en landeigenaren, koppelbazen, knokploegen, corrupte agenten, prostituees en vooral veel landlopers die op zijn naar werk. Het straatbeeld bestaat uit grote villa’s in aparte buitenwijken en sjofele kroegen en bordelen in het centrum van de stad. Het verschil tussen arm en rijk is enorm en enige vorm gelijkheid is een utopie. De titel De nietige miljoenen heeft geen betrekking op geld, maar juist op de miljoenen zwervers, landlopers en hobo’s die voor een schijntje het werk verrichten waardoor de mijnbazen en landeigenaren hun rijkdom zien toenemen.

Vergelijkbaar met het Spokane uit het begin van de 20e eeuw draait ook de huidige maatschappij om geld. Of het nu gaat over Euro’s, Dollars of één of andere hippe cryptovaluta, geld blijkt vaak de drijfveer achter belangrijke beslissingen waarbij de menselijkheid al meer dan eens van ondergeschikt belang is gebleken. Maar is het rechtvaardig dat geld één van de belangrijkste factoren is bij deze beslissingen? In tegenstelling tot het Spokane uit het begin van de 20e eeuw kennen wij tegenwoordig veel sociale voorzieningen, maar hebben mensen die in een mindere financiële positie verkeren vandaag de dag dan wel gelijke kansen? En in hoeverre veranderd onze mening evenredig met onze financiële positie? Met De nietige miljoenen houdt Jess Walter de maatschappij een spiegel voor, en als wij eerlijk zijn blijkt ongelijkheid in de huidige tijd nog steeds een groot probleem. Dat probleem heeft overigens niet alleen betrekking op geld, maar bijvoorbeeld ook op geaardheid, huidskleur en geloofsovertuiging. Overigens is ongelijkheid niet het echte probleem, maar de wijze hoe hiermee wordt omgegaan. Elkaar gelijkwaardig en met respect behandelen blijkt in de 21e eeuw net zo lastig als in het Spokane uit het begin van de 20e eeuw.

Aan de hand van zorgvuldig en uitgebreid onderzoek geeft Jess Walter een waarheidsgetrouw beeld van het leven in Spokane aan het begin van de 20e eeuw. Aan de hand van historische feiten, en een vrije invulling van Jess Walter zelf, is een ingetogen historische roman van hoog niveau ontstaan. In het eerste deel van het boek is Jess Walter voornamelijk bezig met het creëren van de sfeer waarin het verhaal zich afspeelt. Zodra wij kennis hebben gemaakt met de personages en ons thuis beginnen te voelen in Spokane brengt Jess Walter wat pit in het verhaal, waardoor het verhaal ook gelijk een duidelijke richting krijgt. Hierdoor neemt het leestempo en leesplezier direct toe en verschuift deze roman lichtelijk richting het thriller genre.

Met De nietige miljoenen heeft Jess Walter een geweldige roman afgeleverd voor eenieder met een gezonde historische interesse. De wijze waarop Jess Walter het Spokane uit het begin van de 20e eeuw tot leven brengt verdient een groot compliment.

“Ongelooflijk zoals die syfilitische stad was uitgezaaid. Rook sijpelde uit twintigduizend schoorstenen, pilaren onder een eindeloze grijze hemel. De stad twee keer zo groot als de vorige keer dat het daar vreselijk had gevonden. Een doos vol ellende die over de riviervallei was leeggekieperd.”

Een literaire rondleiding door Spokane vind je hier.