Interview: David Lagercrantz

• 26 January 2023
• Interview
• Marinus van de Velde

Interview: David Lagercrantz

We treffen David Lagercrantz eind december 2021, wanneer zijn nieuwste thriller net in de winkels ligt. Helaas wel in dichte winkels, want in Nederland zijn we in een lockdown waardoor de boekwinkels gesloten blijven. Het nieuwe boek heet Obscuritas en het is dus hoog tijd om hem hierover te spreken.

David Lagercrantz is een oud-journalist. Volgens eigen zeggen, “toen ik nog jong was”, was hij een misdaadjournalist voor een dagblad. Daarna werd hij freelance journalist die steeds langere artikelen schreef. “En toen werd ik benaderd door een uitgever om een boek te schrijven. Ik zei ja, en de rest is geschiedenis. Dat boek ging trouwens over een Zweedse avonturier die de Mount Everest beklom. Dat boek werd een succes en daarna schreef ik een aantal biografieën en ook romans. Mijn schrijvershoogtepunt was destijds Ik Zlatan, een biografie over de voetballer Zlatan Ibrahimovic. Daar is zelfs een film van gemaakt inmiddels.” Wij zijn nieuwsgierig: is Zlatan een aardige gast? “Nou, dat is een lang verhaal. Maar hij is een interessante vent, dat sowieso.”

Na Ik, Zlatan werd Lagercrantz gevraagd om de Millennium-trilogie van wijlen Stieg Larsson voort te zetten. Dat was volgens de auteur wel een dingetje. “Maar ik heb het volgens mij auteursgewijs overleefd,” glimlacht de vriendelijke Lagercrantz.

Na de drie Millennium-boeken besloot de auteur dat het tijd was om een eigen pad te betreden. En dat werd een nieuwe reeks, waarvan Obscuritas het eerste deel is. In het boek zijn Rekke en Vargas de hoofdrolspelers. “Ik was geïnspireerd door Sherlock Holmes, want dat was mijn eerste liefde als boekliefhebber. Zijn arrogantie stoorde me echter wel. Hij was zo zelfverzekerd, dat ik dacht; ik wil een moderne Holmes creëren die juist onzeker is. En met meer duisternis in hem. Dat werd Hans Rekke. Hij heeft veel zwarts in hem, en is gedeprimeerd. Maar hij is tegelijkertijd iemand uit een rijke familie. Hij gaat dus eigenlijk de tegenovergestelde kant op als waar hij vandaan komt. Het gaat steeds slechter met hem. Natuurlijk heeft dit personage een soort Watson naast zich nodig. En dat werd een moderne versie van het personage van Sir Arthur Conan Doyle. Micaela Vargas is iemand vanuit de arme wijk Hösby die haar mannetje staat. Het is een heftige buurt waar ze is opgegroeid en zo is ze zelf ook wel; ruw. En ze is het tegenovergestelde van Rekke; waar hij rijk is en het steeds slechter met hem gaat, gaat het met Vargas juist andersom. Ze komt uit een arme familie maar probeert zich op te werken.”

Welk karakter was het ‘leukste’ voor Lagercrantz om te ontwerpen? “Beide, want ik heb ze in het verhaal allebei nodig. Ze houden elkaar in een soort van evenwicht. Ik kon me enorm identificeren met Micaela Vargas. Ze wil veel, maar het lukt niet altijd. Ik had overigens soms wel moeite om ze verder te ontwikkelen. Maar ze kwamen juist tot leven toen ze bij elkaar werden gezet. Als een soort ying en yang. Dat werkte enorm goed.”

Het verhaal lijkt in eerste instantie te gaan om voetbal, maar wat Lagercrantz wilde bewerkstelligen was een verhaal over de oorlog tegen muziek. Waarom was muziek in het Afghanistan van eind jaren negentig zo gevaarlijk? Volgens de auteur is het ook een verhaal over de periode in het begin van de 21ste eeuw, toen de V.S. oorlogen startte zonder over de consequenties na te denken. Het verhaal speelt zich specifiek af in 2003, een periode die bepalend is voor de jaren erna. Volgens Lagercrantz werd toen het zaadje geplant voor bijvoorbeeld de polarisatie in de maatschappij zoals we deze tegenwoordig kennen. In die periode startte de V.S. ook met het martelen van gevangenen en verlaagde zichzelf tot het niveau van de regimes die ze bestreden. Volgens de auteur was dat allesbepalend voor hoe er daarna naar Bush en consorten werd gekeken.

Wanneer we samen naar de kaft kijken, doet Lagercrantz een interessante openbaring. “Zie je die man op de kaft? Dat ben ik. Ik sta hier vlakbij waar ik woon. Leuk detail, toch?”

Obscuritas was in eerste instantie het begin van een trilogie, maar dat is al achterhaald. Lagercrantz tekende in een aantal landen namelijk een contract voor vijf (!) boeken in de reeks met Rekke en Vargas. Dat is een bijzonder verhaal, aldus de auteur. “Toen ik op toer was met de Millennium­-reeks, was er een hype rondom deze boeken. En ik bedacht me tegelijkertijd; wat ga ik hierna doen? Ik had een klein idee, wat dus die moderne Sherlock Holmes was. Dat zei ik in een Zweeds interview. Vervolgens kwam het op de voorpagina van de krant, alsof mijn nieuwe serie al een gegeven was. En ik was nog niet eens gestart met schrijven. Meteen stroomden aanbiedingen vanuit de hele wereld binnen. Daar was ik natuurlijk blij om. En toen moest er nog wel geschreven worden…”

Dat laatste gaf druk, maar uiteindelijk werd het schrijven van Obscuritas een geweldige ervaring voor hem. Het was wel anders dan voorgaand werk. Ik, Zlatan ging over het bestaande leven van iemand en de Millennium-reeks ging verder op een ingeslagen pad van een andere auteur. In beide gevallen was er dus al een vorm van voorwerk gedaan, terwijl Obscuritas een compleet eigen creatie vergde. Hoe was deze nieuwe ervaring? “Het is echt anders. Voor Millennium ervoer ik heel veel druk. Maar tegelijkertijd had ik een set personages ‘gratis’, die al ver doorontwikkeld waren. Wie kan nou zeggen dat je Lisbeth Salander tot je beschikking hebt voor je verhaal? In Obscuritas echter, moest ik een heel nieuw universum maken. Dat is wel echt anders, maar tegelijkertijd ook heel leuk.”

De eerste recensies van Obscuritas zijn positief en in Zweden staan ze bovenaan de verkooplijsten. Dus de eerste horde in de nieuwe reeks is genomen.

Het is een publiek geheim dat David Lagercrantz door de familie van Stieg Larsson werd gevraagd om de Millennium-reeks voort te zetten. Waarom werd juist Lagercrantz gevraagd? Hij denkt zelf dat hij heeft laten zien in verschillende genres en op verschillende manieren te schrijven en dat dit aansprak. Ook voelden ze zijn passie voor het schrijven. Niettemin was hij enorm verrast toen hij werd gevraagd, want Lagercrantz behoorde tot de concurrerende uitgever. De ontmoeting werd dan ook bijzonder. Een gesprek met de uitgever moest heimelijk gebeuren en dus kon hij letterlijk niet via de voordeur het gebouw in. “Ik moest via de achterkant het gebouw van de uitgever in. Heel grappig allemaal.”

Waar het voor de auteur een grote verrassing was en een mooi avontuur, waren de media in eerste instantie minder enthousiast. “Het voelde soms net of ze bloed wilden zien. Alsof ze wilden dat ik faalde. Dat was een insteek waar ik niet aan gewend was.” De druk was daardoor immens voor Lagercrantz, wat soms niet aangenaam was maar er vooral voor zorgde dat hij voortvarend aan de slag ging.

Kreeg hij ook een opdracht mee voor een verhaallijn toen hij tekende voor de voortzetting van de Millennium-boeken? “Nee, dat niet. Maar ik had natuurlijk zelf al wel een idee voor het eerste boek, Wat ons niet zal doden. De reden daarvoor was simpel; vooral de Amerikaanse en Britse pers was enorm kritisch over het feit dat ik de reeks voortzette. Gelukkig werd het boek een enorm succes, waardoor het vertrouwen er was voor de vervolgdelen.”

Wie bovenstaande verhalen aan elkaar linkt, ziet een overeenkomst; deze auteur gaat uitdagingen niet uit de weg. Zowel het schrijven van een biografie over de grootste Zweedse voetballer ooit als het voortzetten van een reeks van misschien wel de grootste Zweedse thrillerauteur ooit, vergt talent en veel moed. “Ja, als je het zo beschouwt zit er wel iets in van het zoeken naar uitdagingen. Zlatan zag zichzelf als god, maar in Zweden wordt er ook zo naar hem gekeken. Dat leverde druk op voor het schrijven, maar het lukte. Daarbij veranderde ik het genre tegelijkertijd ook een beetje. Het is namelijk geen normale biografie, maar meer geschreven als een roman. En dan ook nog in de wijze waarop Zlatan zelf spreekt. Dat ging goed, dus ik zocht ‘een volgende berg om te beklimmen’. En die kwam in de vorm van de Millennium­-reeks. Eigenlijk kies ik er niet voor, maar de uitdagingen komen op mijn pad. En dan is het mijn keus om ze niet uit de weg te gaan.”

Hoe moeilijk is het om een serie te schrijven? “Als je iets wilt zeggen, kun je een boek schrijven als medium. Ik wil zelf ook graag vertellen hoe ik naar bepaalde zaken kijk. En wat is een betere manier dan een thriller en misschien nog wel meer, een serie? Het was trouwens een bewuste keuze om het een serie te maken van Rekke en Vargas. Ik wilde meer delen met deze personages, maar ik vind daarin één ding belangrijk. Ik weet hoe ik boeken lees. Als ik bijvoorbeeld een boek oppak op het vliegveld, kan het een derde deel in een serie zijn. Ik vind het dan verschrikkelijk om te denken ‘wie is dit, en wie is dat?’. Ik vind dat je een boek, ook al is het een vervolg, moet kunnen openslaan en gewoon beginnen te lezen. Zo schrijf ik dus ook een serie.”

Hoe kijkt Lagercrantz naar zichzelf als beginnen auteur ten opzichte van nu? “Ik ben zeker gegroeid. Als ik alleen al kijk naar het universum dat ik in Obscuritas creëerde: ik voel me erin thuis. Dat zegt iets over het feit dat ik inmiddels het vakmanschap wel begrijp en in de vingers heb. Schrijven is net het leven. Ik doe regelmatig dingen die ik later moet veranderen. Het feit dat je snapt waarom iets niet werkt, of dat je het moet veranderen, laat zien dat je het vak snapt. En in die fase zit ik nu.”

We schakelen over naar de Scandinavische thrillertraditie. Waarom is deze zo populair? Volgens Lagercrantz hebben Maj Sjöwall en Per Wahlöö een enorm goed fundament neergezet, maar heeft het succes van Stieg Larsson het genre écht goed op de kaart gezet. Daarna kwamen andere Scandi-auteurs ook meer in de spotlights te staan. Hij maakt de vergelijking met Björn Borg, die als populaire tennisser ervoor zorgde dat daarna een veelvoud aan Zweedse tennissers ook doorbraken.

Daarnaast denkt Lagercrantz dat de Scandinaviërs een passie hebben voor politiek en zich daar enorm druk om maken. De moordzaak op Olof Palme was als direct gevolg daarvan ook een katalysator, want de zaak werd nooit opgelost. “Dat soort moordzaken zorgt voor veel fantasie en dus verhalen die hun weg vinden naar thrillers. Bijvoorbeeld over de dark state, die dingen verborgen houden voor het volk. Thrillers zijn een dankbaar medium om hiermee aan de slag te gaan.”

Lagercrantz ziet het schrijven als werk, waarbij een normaal werkproces hoort. “Ik stel mezelf een doel. Ik schrijf zoveel woorden per dag, bijvoorbeeld. Vooral wanneer een deadline dichterbij komt, worden die doelen scherper. En de volgende dag blik ik terug op wat ik heb geschreven. En dan start het grote ‘verwijderen’. Een goede schrijver kan in eigen werk schrappen, dat hoort erbij. En ik heb vaak de outline al in mijn hoofd. Dat geldt ook voor de tweede Rekke & Vargas. Ik weet ongeveer waar het verhaal naartoe moet gaan. Het wordt sowieso een boek waarin de beide werelden van de personages dichterbij elkaar komen. Het drugsgebruik van beiden is daarbij wederom een onderwerp.”

David Lagercrantz is een groot auteur, maar leest nog steeds graag werk van collega’s. Vooral van het werk van Dennis Lehane is hij fan. Een briljante verteller, aldus de Zweed. Daarnaast las hij, toen hij jonger was, In de naam van de roos van Umberto Eco. Dat bleek een blijvende ervaring te zijn. “Ik droomde ervan om zoiets als dat te schrijven. Om intelligente dingen te zeggen in de vorm van een thriller. Er is wel kwaliteitsverschil te zien in het aanbod. Er zijn thrillers die zijn als een taart. Je eet het en denkt ‘het is best goed’, maar na de tijd ben je een beetje misselijk en valt het toch tegen. Zoiets als het eten van de MacDonald’s. Ik vind boeken met inhoud echt geweldig, die zetten je aan het denken. Ik vind lezen echt belangrijk. Ik lees ook om te schrijven, bijvoorbeeld voor inspiratie of meer inhoud voor mijn volgende boek. Dat is dan meer geschiedenis, of wetenschappelijk werk. En soms is het goed om ouder werk te lezen, om los te komen van het hier en nu. Ga eens dertig jaar terug en je zult versteld staan van de inspiratie. Dus ik lees om te ontspannen, en ik lees om geïnspireerd te raken.”