Wie is Alexander Schwarz? Ik ben geboren en getogen aan de noordelijke rand van het Zwarte Woud, heb Duitse taal en letteren in Freiburg en Utrecht gestuurd, schrijf en fotografeer sinds meer dan 20 jaar boeken op het gebied reizen en taalverwerving voor Duitse en Nederlandse uitgeverijen. 1990 kwam ik naar Nederland, 1995 heb ik uitgeverij Signature (vandaag Signatuur) opgericht met als hoofdoogmerk Europese thrillers van wereldniveau. Europese misdaadromans waren in die tijd, vandaag haast ondenkbaar, praktisch niet te verkrijgen in Nederland. In 2000 vond ik met Signature voor een beetje meer dan een jaar onderdak bij uitgeverij Fontein. Daarna ben ik met Signature naar A.W. Bruna verder getrokken. In 2007 heb ik Signature verlaten en heb voor Uitgeverij Querido het nieuwe fonds Q opgericht. Dit heb ik tot en met 2011 gedaan. Het laatste stukje daarvan woonde ik al in IJsland. De grootste successen die ik heb uitgegeven waren Carlos Ruis Zafón: De schaduw van de wind en de Milenniumtrilogie van Stieg Larsson. Het meest trots ben ik op de bijna 1000 pagina’s tellende schelmenroman van Albert Vigoleis Thelen Het eiland van het tweede gezicht. Een bijzondere plek nemen twee auteurs voor mij in: de Noorse Unni Lindell die ik bijna van begin af van mijn uitgeefcarriére heb uitgegeven en Arnaldur Indriðason, de IJslandse thrillerschrijver. Beiden, en daar ben ik heel blij en ook een beetje trots op worden nu nog steeds door mijn opvolger bij Q, Bart Wessels, uitgegeven. Unni en Arnaldur zijn voor mij als personen, maar ook als schrijvers belangrijk: Zij hebben echt iets te vertellen. Hun gaat in hun boeken eigenlijk vooral om een betere maatschappij, om een beter met elkaar omgaan, om bescherming van de zwakkeren. Zeker in deze tijden, waar veel politieke verwardheid bestaat, zijn dit in mijn mening niet onbelangrijke stemmen. En het leuke aan hun boeken is: als je met een lekkere misdaadroman gewoon onderhouden wilt worden, kun je die boeken gewoon ook zo lezen.
Vanwaar het boek Het IJsland van Indridason?
Ik liep al langer mee met de gedachte dit boek te schrijven. Als je, zoals ik, regelmatig in IJsland komt, of er zelfs gaat wonen, besef je op een gegeven moment dat je midden in het decorum van die romans rondloopt – en opeens komen de boeken, de personen in de boeken tot leven, loop je met heel andere ogen en een heel ander besef door de stad. Je beseft, waar je nu zit, Erlendur met een zwerver aan het praten was. Of waar je nu staat achter een dief aan rende of op deze plek zijn dochter liggend en bloedend op straat vond. En als je Arnaldur een beetje kent dan weet je ook, dat hij plekken vaak niet zomaar kiest. Heel vaak hebben zij ook een historische of maatschappelijke betekenis voor het land. Dat betekent dus dat een IJslander die betekenis wel herkent als hij of zij die boeken leest. Maar wij, als Nederlanders, die laag van Arnaldurs boeken niet mee kunnen beleven. Dat vind ik heel jammer. Daarom heb ik dingen uitgezocht, ben op onderzoek uit gegaan, heb met mensen gesproken, heb bronnen geraadpleegd en uiteraard ook veel met Arnaldur gesproken. Ik hoop dat ik met mijn boek de IJslanders dichterbij kan brengen en uitleggen hoe hun maatschappij in elkaar zit. Als je dat weet, begrijp je nog veel meer van die boeken dan daarvoor. IJsland is misschien wel het laatste avontuurlijke land in Europa. Hier gaan dingen echt anders dan bij ons. Zie het maar door de hard waaiende, steenkoude wind, die ervoor zorgt dat je er een paar dagen de stad, of erger nog als je op het platteland woont, zelfs je huis niet meer uitkomt. Volstrekt normaal daar, zeker in de winter. Dat kennen wij niet.
Hoe zou je je relatie met Indridason beschrijven?
Ik heb Arnaldur Indriðason ontdekt voor de Nederlandse markt toen hij internationaal nog bij lange na niet zo succesvol was dan vandaag. In die tijd was ik ook voor het eerst in IJsland. Sindsdien is er een zeer waardevolle vriendschap ontstaan die veel verder gaat dan de boeken. Wij zien elkaar wel vaker, praten veel, over de wereld, over persoonlijke dingen en uiteraard ook over zijn boeken. Heel leuk om soms bijvoorbeeld overwegingen of stukjes plot over die we eerder hebben gesproken terug te vinden in zijn boeken.
Wat voor man is het? En...heeft hij ook bijzondere, noemenswaardige eigenschappen?
Arnaldur is een vrij rustige man. Maar als hij een keer op gang komt, luister je naar een geboren verhalenverteller die een prachtige, van die aardig onderkoelde en droge humor heeft. Hij houdt van diepgang en duurzaamheid, ook in zijn persoonlijke relaties. Hij is ook vrij gedisciplineerd en doorgrondt de dingen dus graag. Hij schrijft iedere dag en dat is hem eigenlijk ook het liefste: thuis achter zijn bureau zitten en aan zijn romans werken. Hij reist niet zo graag. Alleen als hij het weer eens een keertje heeft gehad met het IJslandse weer, kan het best gebeuren dat hij samen met zijn vrouw de koffers pakt en zij ergens in de warme zon gaan golf spelen.
Wat vind je zelf het beste boek van Indridason en waarom?
Tja, welk kind is je het liefste… Dat is voor mij dus een niet te beantwoorden vraag. Misschien zo: Arnaldur kan in zijn boeken een bijzonder sfeer oproepen, een sfeer van nabijheid, van dichtheid, van betrokkenheid, zowel van de mensen als ook van stad en land, zijn stad en zijn land. Dat is volgens mij een niet onbelangrijk aspect waarom zijn boeken zo goed zijn. Een ander is dat het niet alleen maar verhalen zijn. Er zit altijd iets achter, er is altijd een reden voor zijn boeken. Je kunt de boeken ook wel lezen alleen als een goed verhaal, en daar is niets mis mee. Maar er is nog zo veel meer in die boeken en dat maakt ze naar mijn mening juist zo leuk en waardevol.
En het minste boek? Of is die er niet?
Het zou gek zijn als alle boeken van dezelfde kwaliteit zouden zijn. Dus misschien is die er wel, maar die is er, dat kan ik je verzekeren, niet onderdeel van zijn series en is niet in het Nederlands vertaald ;-)
Waarom moeten thrillerliefhebbers volgens jou Indridason lezen?
Zijn stijl van schrijven is prachtig, puur vakmanschap. Haast geen woord teveel, eerder beschrijvend dan erin duikend. Dat herinnert een beetje aan de oude saga’s, ook daar gebeurt het meeste tussen de regels. Hoe hij de emotie bij zijn personage en zijn lezers opwekt door zijn onderkoelde manier van schrijven: Meesterlijk. De haast ontelbaar vele prijzen die Arnaldur internationaal heeft gewonnen spreken boekdelen. En dat terwijl vóór Arnaldur niemand literaire thrillers schreef in IJsland. Maar er komt nog iets bij. Arnaldur is van huis uit historicus en dat geeft hem andere, bredere mogelijkheden om zijn verhalen en over de achtergronden van de maatschappij te vertellen. Het is een schrijver die niet alleen over, maar ook van binnenuit over dat mysterieuze eiland in de noordelijke Atlantische oceaan schrijft. Over een ruwe natuur die nog steeds meester is boven de mens, met soms gruwelijke gevolgen. Over een maatschappij die als een spiegel voor ons dient over hoe wij ons in en met onze directe omgeving verhouden. In IJsland, tweeënhalf keer zo groot als Nederland, wonen maar zo’n 350.000 mensen, zeg maar Utrecht. Je bent nooit meer dan 'over zes hoeken' familie van elkaar. Met deze kleine groep in dit bizarre klimaat moet je het met elkaar doen. Het is een maatschappij van overleven en wilskracht. (Niet zo verwonderlijk dus, dat de IJslandse handballers en nu ook de voetballers bij de toernooien om de beste van de wereld mee mogen en kunnen doen.) Ook dat maakt Arnaldurs boeken zo intens omdat alles in IJsland zo met elkaar verweven is. Je legt zout op de open wond en iedereen is erbij betrokken. De IJslandse samenleving dient als een perfecte spiegel voor de eigen leefomgeving van de lezer.
Waarom woon je zelf in IJsland? En als je moest kiezen tussen Nederland en IJsland?
Ik kwam er zo’n vijftien jaar gelden voor het eerst. Mensen van zijn uitgeverij zeiden al een tijdje; je moet een keertje komen, je zou het zeker leuk vinden. Enfijn, het duurde even, maar goed, toen ben ik maar gegaan. Het was mei, ik zag het eiland pas twee minuten voor de landing, omdat een heel dikke laag wolken net boven IJsland hing. En wat je dan ziet is alleen desolate zwarte en moesgroene lavavelden, het was 4°C, het regende horizontaal vanwege de harde wind – en ik voelde alleen een diepe wow! van binnenin, was meteen helemaal gefascineerd. Dit was zo anders dan alles dat ik tot nu toe kende en voelde toch dichterbij van de essentie van deze aardkloot en het leven dan ik ooit was. In de IJslandse natuur is geen opsmuk, geen make-up van mooie bloemen, geen opgemaakte tuinen. Het is rauw, het is puur tot op het bot. Wat je ziet is wat het is. Je begrijpt onmiddellijk dat je je hier niet kunt verbergen en dat niets verborgen wordt. Het voelde meteen heel puur, heel eerlijk. De ongereptheid van de natuur, die wij op het continent in West-Europa haast niet meer kennen, is een prachtige ervaring. Het brengt je heel snel terug naar de essentie van wie je zelf eigenlijk bent. Het mooie is dat ik niet zwart-wit hoef te kiezen tussen het een en of het ander land. Het is juist zo mooi zowel hier als daar te kunnen zijn, want ik ben ook heel graag in Nederland.
Wat vind je van de nieuwe lijn van Indridason, die met Thorson en Flovent?
Ik vind het een heel mooie serie. Deze lijnt speelt in een heel erg interessante periode. Voor IJsland was de bezettingstijd tijdens -de Tweede Wereldoorlog- de scheidslijn tussen de middeleeuwen en de moderne tijd. Deze serie laat een bezet land zien dat zelfs nog in de stad bijna middeleeuws leeft, straatarm is. En dat niet zo goed weet hoe het met de bezetter, of gasten, hoe ze dan al gauw werden genoemd, om moet gaan. Want uitgenodigd waren de troepen uit het Commonwealth, en later de Verenigde Staten, niet. Die lagen gewoon voor dag en dauw met hun militaire schepen in de haven van Reykjavík. Die zestig politiemensen die niet eens vuurwapens droegen hadden, ook al hadden ze dat gewild, niets tegen die overmacht kunnen doen. Opeens komt er geld in het land, IJslanders zien dingen die ze van tevoren niet kenden, opeens maken zij mee wat welvaart kan betekenen. En denk erom: er komen plots tienduizenden jonge, gezonde, getrainde mannen in zo’n land. Die vonden de jongen vrouwen wel leuk, en zij die jongens – de IJslandse mannen hadden opeens oneerlijke concurrentie gekregen, en niet zo een beetje ook. Dit alles werkt ontzettend ontwrichtend op een maatschappij. Met Thorson en Flovent, een Canadese militair politieman, wiens voorouders uit IJsland komen en een IJslandse politieman heeft Arnaldur het perfecte koppel gecreëerd om beide kanten te kunnen laten zien. En weer, zoals ook in zijn Erlendur-serie, voor de zwakkeren op te komen. Dit geldt trouwens ook voor Konráð. Hij is eigenlijk een gepensioneerd politieman, maar kan het maar niet laten. Ook deze boeken spelen in Reykjavík. En volgens mij heeft hij ook wat trekjes van Erlendur en gaat het ook iedere keer om twee cases. Één die net gebeurd is en één cold case uit het verleden. Arnaldur heeft er al één geschreven. Erfschuld, met Konráð in de hoofdrol, werd zelfs meteen VN-thriller van het jaar in 2015! En als ik het goed heb, horen wij al gauw meer van Konrað. Ik verheug me daar al op! Arnaldur heeft hier weer een goede, levendige personage gevonden, waarmee hij lekker kan vertellen, ons kan ontvoeren naar nog onbekende plekken en ons kan fascineren met nieuwe verhalen. Er gloeit dus een nieuwe serie van de meester aan de IJslandse thriller-horizont.
Iemand die naar IJsland gaat, moet zeker... bezoeken?
Het antwoord hierop is lastig, want individueel heel verschillend. Wil je bijvoorbeeld het noorderlicht zien, moet je in de donkere (en koudere) tijd komen, wil je de tijd meemaken dat het juist niet donker wordt, moet je rond midzomernacht (en minder koude periode) er zijn. De nog steeds ongerepte natuur is bijna overal prachtig en machtig: de rust en uitgestrektheid, de vulkanen, de gletsjers, het hoogland, de stranden, de fjorden, de watervallen, de traditionele en moderne keuken, de literatuur- en muziekscene, de paarden, schapen, rendieren, poolvossen, walvissen, papegaaiduikers, zwanen, ganzen en al die andere (trek)vogels – en niet te vergeten de natuurgeesten, waaronder elven en trollen de meest bekenden zijn. Mag ik voor concrete plekken en planning verwijzen op mijn (Duitstalige) reisgids InselTrip Island? En ik durf te zeggen dat je met Het IJsland van Indriðason een mooie stadsgids van Reykjavík in handen hebt, en waar je ook de geschiedenis van het eiland en bijzonderheden van de IJslanders dieper leert kennen. En als je maar een paar dagen gaat, kun je nog een Golden Circle-tour doen (met de parlementsplek Þingvellir, de Geysir en de waterval Gullfoss) en op een andere plek lekker het schiereiland Reykjanes, westelijk van Reykjavík, bezoeken. Daar bevinden zich (zie Het IJsland van Inriðason) ook nog meer de plekken die in de de Erlendur-serie een rol spelen, zoals het meer Kleifarvatn, de oude Amerikaanse behuizingen in Keflavík en kerk bij Sandgerði, waar op de kerkhof de showdown in Noorderveen plaatsvindt.
