Scott Turow (1946) is een Amerikaanse advocaat en bestsellerauteur van vooral legal thrillers. Onlangs was hij in het land en spraken wij hem. Hij schreef elf thriller en drie non-fictie boeken, die in totaal 30 miljoen keer zijn verkocht en in 40 talen zijn vertaald. Zijn nieuwste thriller heet Getuigenverklaring en gaat over de Joegoslavische burgeroorlog die in de jaren negentig woedde.

Hoe is het verhaal voor Getuigenverklaring ontstaan?

Getuigenverklaring ontstond als gevolg van twee bucket list items waarover ik ooit nog eens wilde gaan schrijven. Het eerste item was het Internationaal Strafhof in Den Haag. Ik was ooit eens op een receptie in het huis van de Amerikaanse ambassadeur, waar ik veel Amerikaanse juristen ontmoette. Ze vonden dat ik ook eens een legal thriller moest schrijven over Den Haag en het Internationaal Strafhof. Het zou zich goed lenen voor een boek. Er speelde zoveel waarover ik volgens hen kon schrijven. Zware misdrijven tegen de menselijkheid, diplomatieke spelletjes en een expat community die een heel eigen en ingewikkeld leven leidde. Het tweede item waar ik ooit nog eens over wilde schrijven was het lot en de geschiedenis van de Roma bevolking. De Roma bevolking heeft me altijd al gefascineerd omdat ze zo anders zijn en zo weinig hebben overgenomen van de Westerse levensstijl. De Roma zijn vanwege hun eigen identiteit door de geschiedenis heen vaak het slachtoffer geweest van wrede vervolgingen. Als ik over het Internationaal Strafhof zou gaan schrijven dan moest ik dat op de één of andere manier zien te koppelen aan het onfortuinlijke lot van de Roma. Verder wist ik dat het Amerikaanse leger vanwege hun ambivalente houding ten opzichte van het Internationaal Strafhof een belangrijke rol in het verhaal moest spelen.

Er spelen zoveel zaken in dit boek. Het gaat onder andere over de internationale politiek, de werking van het internationaal strafhof en over het lot van de Roma. Hoe heb je jezelf voorbereid op het schrijven van Getuigenverklaring?

Ik heb Den Haag drie keer bezocht. De eerste keer heb ik vooral veel tijd bij het Internationaal Strafhof doorgebracht, hoewel het zeker ook mogelijk was om veel van de zittingen via een livestream te volgen. Als ik vroeg opstond in de Verenigde Staten kon ik veel volgen van wat er tijdens de zittingen werd behandeld, maar om echt grip te krijgen op het hele milieu rondom het Hof moest ik wel naar Den Haag komen. Ik heb daar verschillende mensen geïnterviewd. Een aanklager, een aantal onderzoekers/analisten en ook nog een aantal rechters. Daarnaast ben ik in Bosnië geweest. Daar werd ik begeleid door een fantastische gids en tolk, die veel voorwerk voor me had gedaan. Ze vond een Roma nederzetting waar we tijd konden doorbrengen. Dat was bijzonder nuttig en leerzaam.

Was het gemakkelijk om contact te leggen met de mensen in Bosnië?

Vanwege de Amerikaanse bases die nog steeds in Bosnië zijn, was dat niet al te moeilijk. Op deze bases werken namelijk nogal wat Roma die zodoende wat Engels hebben geleerd. Met een aantal van deze mensen heb ik direct in het Engels kunnen communiceren en anders ging het via mijn tolk. Het was niet altijd even gemakkelijk om een goed inhoudelijk gesprek te hebben, want de Roma laten alleen het achterste van hun tong zien als het hen uitkomt. Bovendien was ik in hun ogen een outsider.

Wat me vooral aan Getuigenverklaring beviel was dat je de Roma niet alleen maar in het slachtofferschap zette.

De Roma hebben door de eeuwen heen heel wat moeten doorstaan. Ze zijn eigenlijk nooit ergens geaccepteerd en hebben allerlei vormen van onderdrukking moeten ervaren. Wat me nog het meeste trof was dat de Roma eeuwen lang slaven waren in het huidige Roemenië en dat deze slavernij pas werd opgeheven in ongeveer dezelfde tijd als toen de slavernij in Amerika werd afgeschaft. Ik had echt geen idee. Toch is het ook zo dat elk gevolg een oorzaak heeft. Mensen zijn zelden zomaar slachtoffer. De Roma hebben het zichzelf ook bepaald niet gemakkelijk gemaakt. Ze willen bijvoorbeeld hun kinderen niet het officiële onderwijs laten volgen en de jongens en meisjes moeten bovendien van elkaar gescheiden blijven. Dan is er de taalbarrière. Bijna niemand spreekt hun taal en ze doen meestal ook geen moeite om zelf vreemde talen te leren. Zo ontstaan gemakkelijk misverstanden en dat maakt ze tot een gemakkelijk mikpunt als er zondebokken moeten worden gezocht. Het zijn daardoor wat mij betreft wel uiterst fascinerende mensen.

Wat waren eigenlijk je algemene indrukken van Bosnië en haar inwoners?

Ik bezocht Bosnië in 2015, twintig jaar na de burgeroorlog, en het land zag er een stuk beter uit dan ik had verwacht. Er was zoveel opnieuw opgebouwd, mede met behulp van geld van Westerse overheden die zo lang hun ogen hadden gesloten voor wat er tijdens de oorlogsjaren aan de hand was. Je hoeft echter niet lang in Bosnië te verblijven om door deze eerste impressie heen te kijken. Er spelen veel problemen vlak onder de oppervlakte. Het feit dat er maar liefst drie regeringen in Bosnië zijn helpt natuurlijk ook niet mee. Er zijn allerlei onderstromingen in de Bosnische samenleving, mensen zijn nog steeds boos en zullen nooit vergeten wat er in het verleden is gebeurd. Ik kan ze dat gelet op hun geschiedenis niet kwalijk nemen. Tegelijk moest ik echter constateren dat Bosnië over het algemeen haar internationale bezoekers met open armen verwelkomt, dat ze een fantastische keuken hebben en dat ze er een zeer open en liberale versie van islam beoefenen. De meeste moslims die ik er heb ontmoet hadden bijvoorbeeld geen probleem met het drinken van alcohol. Wat je wel heel erg ziet is dat er op het ogenblik een enorme islam-revival gaande is als gevolg van vervolgingen in het directe verleden. Mensen bijten zich dan toch meer vast in hun geloof.

Ik denk dat je al die onderhuidse spanningen goed kunt voelen bij het lezen van Getuigenverklaring.

Er zijn zoveel verschillende soorten spanning in dat land en ik had over zoveel meer zaken kunnen schrijven, maar mijn voornaamste taak als schrijver is dat de lezer vooral de bladzijdes om moet blijven slaan. Dat betekent dat ik niet zomaar even twintig pagina’s kan besteden aan een uitweiding over de huidige situatie in Bosnië.

Een groot deel van Getuigenverklaring gaat over het privéleven van de hoofdpersoon Bill ten Boom. Waarom heb je hem daarin zoveel ruimte gegeven?

Ik schrijf legal thrillers en een belangrijk aspect daarbij is dat het uiteraard spannend moet zijn. Dat gezegd hebbende draait het bij mij zelden of nooit alleen maar om het plot van een verhaal. Een geloofwaardige hoofdpersoon draagt bij aan een goede portie spanning. Een reden waarom ik zo uitgebreid op de achtergrond van Bill ten Boom ben ingegaan is dat ik zelf door een vergelijkbare levensfase ben gegaan. Wat ik echter vooral belangrijk vind is dat een personage echt in het verhaal moet passen. Door uitgebreid op zijn achtergrond en die van zijn familie in te gaan worden zijn beslissingen hopelijk een stuk begrijpelijker voor de lezer. Als je leest over de verschrikkingen die de familie van Ten Boom heeft moeten ondergaan tijdens de Tweede Wereldoorlog begrijp je hopelijk beter waarom het voor Ten Boom zo belangrijk is om het internationale onrecht aan te pakken en de monsters die misdrijven hebben begaan tegen de menselijkheid voor het gerecht te krijgen. Toch zijn er soms ook momenten waarom het voor mezelf ook niet altijd duidelijk is waarom vragen omtrent identiteit zo ontzettend aanwezig zijn in mijn werk. Ik voel me zelf namelijk totaal niet onzeker over mijn eigen identiteit. En toch vind ik het leuk om over dit onderwerp te schrijven.

Wat is voor jou dan de basis van een goed verhaal? De personages of toch het plot?

Voor mij zal een boek nooit werken als er geen geloofwaardig hoofdpersonage staat. Ook in een thriller moet er iemand zijn om wie de lezer gaat geven, genoeg om te hopen dat hij of zij zonder al te veel kleerscheuren de eindstreep haalt. Ik probeer de personages bovendien zo gelaagd mogelijk te maken, zodat ze ook na een paar honderd pagina’s nog blijven intrigeren. Bij mij draait het niet in de eerste plaats om het plot. Het plot moet in dienst staan van de personages die ik in mijn verhalen plant. Natuurlijk zijn er genoeg schrijvers die zeer succesvol zijn met boeken waarin geen sprake is van karakterontwikkeling en die puur en alleen in het teken van het plot staan, maar zo’n schrijver ben ik niet.

Wat is eigenlijk het leukste aan het schrijven van legal thrillers?

Het leukste voor mij is dat ik van te voren niet weet wat het einde van een boek zal zijn. Als dan tijdens het schrijven alle puzzelstukjes in elkaar vallen is dat voor mij een bijzonder bevredigend moment. Er ligt in mijn onderbewuste altijd een plan ten grondslag aan elk boek dat ik schrijf, maar het kost me meestal wat tijd om achter dat plan te komen. Verder staan er soms personages op die ik van tevoren slechts een marginale rol had toebedeeld, maar die dan een veel prominentere rol voor zichzelf opeisen. In Getuigenverklaring was dat Attila. Ik had haar eerlijk gezegd niet eens aan zien komen. Ik wist wel dat ik een defense contractor (noot: een persoon die allerlei goederen aan het leger levert) in mijn verhaal nodig had, maar om de een of andere reden kon ik maar niet besluiten of dit personage een man of een vrouw moest zijn. Toen ik een diner met Julia Sweeney had die jarenlang een rol in een Amerikaanse tv-show had en daarin een rol speelde van iemand van wie niet helemaal duidelijk was of ze een man of vrouw was had ik mijn idee te pakken. Ik besloot om lange tijd in het midden te laten of Attila een man of een vrouw is.

En wat zijn de valkuilen bij het schrijven van een legal thriller?

Het moeilijkste is om alles voor de lezer begrijpelijk te houden. Om het niet saai te laten worden zonder afbreuk te doen aan hoe wet- en regelgeving in elkaar zit. Een week geleden had ik een ontmoeting met twee rechters die verbonden zijn aan het Internationaal Strafhof en die zeiden tegen me dat ik behoorlijk dicht op de realiteit zat. Ze konden zelfs lachen om een bepaalde passage in het boek waarin een getuigenverklaring wordt afgenomen in de zogeheten pretrial proceedings terwijl dit niet volgens het normale protocol is. Vlak na het verschijnen van Getuigenverklaring werd er in een procedure voor het Hof echter alsnog in zo’n procedure een getuigenverklaring toegestaan. Een mooi voorbeeld van hoe de juridische werkelijkheid in de voetsporen van fictie treedt. Als ik een legal thriller schrijf probeer ik er echter altijd een grondregel van te maken dat wat ik schrijf de wettelijke toets kan doorstaan. En als de regels erg star en saai lijken dan kan ik er als fictieschrijver altijd wel een dramatische lading aan meegeven.

Als je zou moeten kiezen tussen schrijven en het advocatenvak uitoefenen, wat zou het dan worden?

Zelfs op een mindere dag is schrijven veel leuker dan het werk als advocaat. Het werk als advocaat is beslist heel boeiend en afwisselend, maar er is maar weinig wat een goede schrijfdag kan verslaan. Het gevoel wanneer een imaginaire wereld tot stand komt en dat je daarin een deel van je eigen persoonlijkheid hebt kunnen stoppen is niet te beschrijven. Ik wil daaraan nog wel toevoegen dat het leven van een advocaat ook veel drama kent. Het moment dat je op het oordeel van een rechter of een jury moet wachten is met weinig vergelijkbaar. Maar toch… als ik met het mes op de keel zou moeten kiezen dan wordt het toch het schrijverschap. Gelukkig leef ik een leven waarin ik die keuze nooit heb hoeven maken.

Het lijkt erop dat je inderdaad het beste van beide werelden hebt.

Het mooie aan mijn werk van advocaat is dat ik af en toe uit de solitaire wereld van het schrijverschap kan breken. Ik ben namelijk een behoorlijk sociaal ingesteld persoon. Schrijven is bepaald geen sociale bezigheid en schrijvers zijn meestal ook niet het beste gezelschap. Er zijn er nogal wat die meestentijds teruggetrokken en somber zijn. Advocaten zijn over het algemeen echt een stuk leuker gezelschap. Er zijn heus zat schrijvers met wie je plezier kunt hebben, maar de beste kroegpraat heb ik toch met advocaten.

Wat zijn voor jou de grootste afleidingen van het schrijven?

Alles is een afleiding van het schrijven! Mijn goede vriend Richard Russo, die ook een schrijver is, zegt dat elke schrijver wel eens zijn hoofd in de koelkast vindt terwijl hij geen idee heeft wat hij daar doet. Uiteindelijk komt het er op neer dat die koelkast zich ten opzichte van de schrijfplek op het verste punt van de woning of het kantoor bevindt. Zelf vind ik het internet de grootste afleider. Wanneer ik op mijn best ben, schrijf ik 45 minuten op elk uur.

Doe je het meeste schrijfwerk thuis of maakt het je niet zoveel uit waar je schrijft?

Ik kan gelukkig overal schrijven zonder afgeleid te worden. Morgen vlieg ik terug naar huis en zit ik tien uur in het vliegtuig. Ik zal zeker de helft van die tijd schrijvend doorbrengen. Ik ben trouwens dol op schrijven in vliegtuigen. Verder schrijf ik veel in mijn studeerkamer thuis. Ik trek me daar meestal elke ochtend terug. Het is er een ongelooflijke bende. Telkens weer beloof ik mezelf dat ik er op ga ruimen, maar het komt er nooit van. De kamer is vol met stapels papier, maar ik voel me er ontzettend op mijn gemak. Verder schrijf ik veel als ik aan het forenzen ben in de trein. De enige plek waar ik me niet op me gemak voel om te schrijven is als ik op kantoor ben. Mijn werk als advocaat en mijn schrijven houd ik zoveel mogelijk gescheiden.

Je debuteerde inmiddels dertig jaar geleden als romanschrijver. Ben je vandaag de dag een andere schrijver dan toen?

Ik ben minder hongerig dan dertig jaar geleden. Tegenwoordig ben ik veel zelfverzekerder en doelgerichter. Ik geloof nu ook echt heel erg in mijn eigen vakmanschap. Soms verlang ik wel eens terug naar mijn onstuimigheid, maar je kunt jezelf niet opnieuw uitvinden. Ik heb inmiddels een aantal screenplays gedaan waar ik erg van heb genoten. Ik kan niet zeggen dat ik het al volledig onder de knie heb, maar het is fijn om af en toe aan iets anders dan een roman te werken.

Wat zijn je toekomstplannen?

Momenteel werk ik aan een nieuw boek. Er zal dus nog minimaal één boek van mijn hand verschijnen en als het aan mij ligt ook nog wel meer dan één. Verder wil ik ook nog eens iets anders proberen. Een paar jaar geleden ben ik aan een manuscript voor een young adult begonnen, maar heb dat op een gegeven moment weggelegd, omdat het eerste concept voor mijn gevoel niet geslaagd was. Ik probeer er nog steeds achter te komen waar het precies aan schort en misschien waag ik dan een nieuwe poging. Waarschijnlijk pak ik ook nog wat screenplays op. Ik heb geen flauw idee tot wanneer ik nog advocaat blijf, maar dat zou binnenkort wel eens tot een einde kunnen komen. Het schrijven zit me echter in het bloed. Ik heb ooit eens aan mijn zoon beloofd dat ik science fiction zou gaan schrijven. Misschien wordt het eens tijd dat ik die belofte in ga lossen.