Column: Terrence Lauerhohn - Hokus pokus pas

• 06 March 2021
• Column
• Marinus van de Velde

Column: Terrence Lauerhohn - Hokus pokus pas

Het avontuur leek uit te lopen op een groot fiasco. De hoop was vervlogen, alle middelen waarmee we ons konden verdedigen waren opgebruikt, terwijl de vijand nog zwaar bewapend was. Toen verscheen de tovenaar ineens. Hij sprak een magische spreuk, zwaaide een keer met zijn staf, en de vijand loste op. Eind goed, al goed. Maar, een goed eind? Natuurlijk zit geen enkele lezer op zo’n domper van een slot te wachten. In de literatuur noemen we dit een “Deus ex machina”. Voor hen die niet weten wat Deus ex machina is leg ik het even in het kort uit: deze term wordt gebruikt voor een plottwist die zomaar uit de lucht lijkt te vallen, - zie verzonnen stukje verhaal bovenaan deze column - alsof god (Deus) ineens heeft besloten in te grijpen (ex machina – letterlijk, in de machine) en het verhaal zijn wil op te leggen. Nog te vaak wordt deze techniek gebruikt door schrijvers die vastlopen. Dankzij de “goddelijke” ingreep kunnen ze weer doorgaan met hun verhaal als ze erin vast komen te zitten. Verbeeldende literatuur zoals Fantasy, Horror en Sciencefiction leent zich bij uitstek voor gelegenheden die tot een Deus ex machina-slot kunnen (ver)leiden dan elk ander genre. De verlokkingen van magie, een godheid, of futuristische techniek en wetenschap kunnen groot zijn. Maar voor een vakkundig genreschrijver zijn deze ingrediënten juist een middel om het verhaal stukken boeiender te maken. Bijvoorbeeld, als magie niet wil meewerken omdat een klunzige tovenaar die bedrijft, of als bijvoorbeeld een beginnende godheid ingrijpt, die wel veel kan, maar niet goed doordenkt wat de consequenties van zijn daden zijn. Als op deze manier gebruik wordt gemaakt van magie, wetenschap of een godheid verrijken deze kenmerken de verbeeldende literatuur. En zelfs als tekortkoming kan Deus ex machina goed werken voor een genreverhaal. Een voorbeeldverhaal waarin Deus ex machina zelfs wordt gebruikt – of beter gezegd, kunstig wordt misbruikt – is “The Hitchhikers guide to the galaxy” van Douglas Adams, waarin een buitenaards ras vrijwel meteen in het begin onze planeet vernietigt ‘omdat de planeet in de weg ligt voor een interstellaire snelweg’, en waarin de Deus ex machinastijlfout doorheen het hele boek belachelijk wordt gemaakt door hem te pas en te onpas te gebruiken. Van een visje dat je in je oren kunt stoppen en dat alle buitenaardse talen voor je vertaalt, tot (SPOILER!!)... een fabriek van kant en klare werelden aan toe, waar de aarde op het einde van het verhaal gewoon opnieuw wordt gemaakt, inclusief dezelfde landmassa’s, landschappen, levende wezens, herinneringen van mensen, gebouwen, enz. eind goed, al goed, en het leven gaat gewoon door alsof er nooit iets ergs mee is gebeurd.